Literatuurverkenning: Effect ondergewicht op verloop kanker
Er zijn de afgelopen jaren verschillende studies gedaan die het nadelige effect van ondergewicht en/of ondervoeding op het verloop van kanker hebben aangetoond. Dit verschilt per type kanker en per stadium. Zelfs je afkomst kan van invloed zijn op het risico van ondergewicht en/of ondervoeding. Hieronder proberen we een aantal van deze wetenschappelijke bevindingen op een rij te zetten om zo vanuit de literatuur meer inzicht en ingangspunten te geven voor de diverse groep mensen met kanker.
Onderzoek
Dit artikel maakt deel uit van een serie literatuurverkenningen voor het onderzoek ‘Ondergewicht bij kanker’, uitgevoerd door het MMV onderzoeksteam. Het MMV onderzoeksteam werkt vanuit context-based practice research aan dit onderzoek. Dit wordt aan het eind van dit artikel toegelicht.
Nadelige effecten van ondergewicht
Het effect van ondergewicht op meer ziekenhuis opnames en overlijden in het algemeen, is al vaker aangetoond in de wetenschap[1].
Mensen die een te laag gewicht hebben (een te laag BMI), lopen een twee keer zo groot risico op vroegtijdig overlijden als mensen met een gezond gewicht. Mensen met overgewicht of obesitas hebben 1,2 en 1,3 keer zo veel kans[1] op vroegtijdig overlijden als mensen met een gezond gewicht. Buiten de ziekte kanker zelf, worden daarbij meerdere oorzaken van ondergewicht naar voren gebracht:
Ondervoeding,
Roken,
Armoede,
Drugs / Alcohol en
Psychische problemen.
In een andere studie worden ondergewicht en obesitas ook als risicofactoren voor meer ziekenhuisopnames en vaker overlijden aangeduid. Interessant is hier dat overgewicht (BMI 25-30) geen verhoogd risico hierop geeft[2]. Vanuit deze bevindingen zijn sinds het begin van dit millennium verschillende onderzoekers gaan kijken naar het specifieke effect van ondergewicht op kanker. Men weet immers dat ondergewicht bij kanker vaker voorkomt dan ondergewicht in het algemeen. En een nadelig effect kan hebben op herstel, verdragen van de behandeling en verloop van de ziekte.
Hoewel niet altijd het directe effect van ondergewicht zelf op het ontstaan van kanker kan worden aangetoond in onderzoeken, kan het effect op verloop van de ziekte en herstel ervan wel vaak duidelijk worden gemaakt. Een paar interessante bevindingen hieronder:
Ondergewicht is een betrouwbare indicator van een slechtere lange termijn uitkomst bij mensen met darmkanker (Migita et al, 2015[5])
Bij eierstokkanker lijkt de ondergewichtsstatus geen nadelige invloed te hebben op de prognose. (Vasilios et al, 2016[3]) Toch zijn er indicaties dat de status van ondergewicht na behandeling van eierstokkanker een slechte prognose kan betekenen bij vrouwen met een gevorderd stadium van eierstokkanker. Dit gaat dan gepaard met verhoogde ontstekingen en verminderde immuniteit (weerstand). (Kim et al, 2014[4])
Moon et al, 2009[6] suggereren dat ondergewicht moet worden beschouwd als een hoge risicofactor voor overlijden en terugval na borstkankerchirurgie, en ziet dit vooral bij vrouwen met een Aziatische achtergrond. Meer onderzoek is nodig om deze conclusie te onderbouwen.
Het onderzoek van Ketkar et al., 2021[7] onderstreept het belang van lichaamsvet bij de mensen met ondergewicht. Deze bevindingen hebben belangrijke implicaties waarbij een positieve associatie werd waargenomen tussen een lage BMI, laag totaal lichaamsvet en een verhoogd risico op borstkanker en verloop.
Als er gekeken wordt naar door de patiënt zelf gerapporteerde gezondheid (SRH = Self reported Health) bleek dat ondergewicht (= een te laag BMI) de zelf gerapporteerde gezondheidsbeoordeling verlaagde. Ook als men deze vergeleek met andere oorzaken die de SRH verlagen: geestelijke gezondheid, gezondheid gerelateerd gedrag en andere biologische risicofactoren. Gewichtstoename was gunstig voor de zelf gerapporteerde gezondheid als ook de daadwerkelijke mortaliteit (Rapaport, 2016). De conclusie die men hier kan trekken is dat mensen met kanker zich minder gezond gaan voelen naarmate ze ondergewicht hebben en ouder zijn dan 38 jaar. Dit zou specifiek meer aandacht mogen krijgen[8].
Definities
Het is belangrijk te vermelden dat de definities van ondergewicht (= een te laag BMI) en ondervoeding door elkaar worden gebruikt in deze onderzoeken. Concluderend uit de verschillende onderzoeken blijkt dat ondergewicht dat gepaard gaat met een tekort aan voedingstoffen, een laag vetpercentage en lage spieropbouw het hoogste risico geeft op ziekte en overlijden.
Methode van onderzoek
De onderzoeksmethode die de MMV hanteert voor wetenschappelijk onderzoek is de context-based practice. De keuze om de context-based practice als methodologie te gaan ontwikkelen en inzetten is geïnspireerd door de Publicatie ‘Zonder context geen bewijs” van Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (2017).
Het gaat om de context van en voor de hulpvrager die werkt aan gezond leven met kanker en kwaliteit van leven. Waarbij ook de zorgverleners en onderzoekers een verantwoordelijkheid hebben om daaraan bij te dragen. De context die je met elkaar creëert bestaat uit een combinatie van wetenschappelijk bewezen aanpakken, goede ervaringen en onderzoekend uitvinden, die maakt dat wetenschap altijd dynamisch is en in ontwikkeling. Om de kwaliteit van leven zo optimaal mogelijk te krijgen maakt de MMV gebruik van zelfonderzoek als methode. Zelfonderzoek draagt eraan bij om vanuit eigen regie je vitaliteit en gezondheid zo positief mogelijk te beïnvloeden. De zes leefstijlpijlers die de MMV gebruikt om verschillende invalshoeken en de dynamische samenhang ertussen te benaderen, zijn mede gestoeld op de definitie van Positieve Gezondheid (Huber BMJ 2014) en de leefstijlinterventie van Arts en Leefstijl.
Dit geeft een inhoudelijke context, maar is niet de onderzoeksmethodologie op zichzelf. Dit is een dynamische ontwikkeling en stimuleert de MMV de successen en missers van eigen interventies te verzamelen en te delen. Met elkaar, met zorgprofessionals, onderzoekers en de maatschappij. Hierbij wordt de eigen creativiteit en het belang van eigen thema’s, herkend en erkend. Zodat men kan werken aan het onderzoeken van zelfonderzoek. Binnen de MMV is er een grote diversiteit aan manieren waarop patiënten hun zelfonderzoek vormgeven. Deze dragen allemaal bij aan gezond leven met kanker. Het platform gezond leven met kanker geeft een digitale infrastructuur voor deze onderzoekmethodiek. Door het herkennen en vooral erkennen van de diverse aanpakken draagt zelfonderzoek en het “onderzoeken van zelfonderzoek” bij aan passende procedures voor medisch-ethische toetsing en de ontwikkeling van logistieke infrastructuur voor educatie van patiënten en zorgprofessionals. Alles voor een publieke beschikbaarheid van medische kennis in co-creatief lerende netwerken rondom zelfonderzoek.
Literatuurlijst
Journal of epidemiological and community health Volume 68, Issue 7 J-shapedness: an often missed, often miscalculated relation: the example of weight and mortality | Journal of Epidemiology & Community Health (bmj.com)
Gepubliceerd op Ondergewicht nog dodelijker dan overgewicht | Gezondheidsnet (2014)
Underweight and breast cancer recurrence and death: a report from the Korean Breast Cancer Society. | Semantic Scholar (Niet conclusief en meer onderzoek nodig)